Ngành công nghiệp thời trang đã và đang phát triển ngoạn mục với tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) được dự đoán là 4,2 % trong giai đoạn 2025 đến 2030. Tuy nhiên với đặc thù ngành: vòng đời sản phẩm ngắn, nhu cầu tiêu dùng thất thường, sản phẩm phong phú đa dạng và chuỗi cung ứng phức tạp, ngành thời trang trở thành ngành gây ô nhiễm thứ hai trên thế giới, chỉ sau ngành dầu mỏ. Ngành này chiếm khoảng 8-10% lượng khí thải carbon toàn cầu do năng lượng được sử dụng trong sản xuất, chế tạo và vận chuyển. Vậy người tiêu dùng cần điều chỉnh hành vi của mình như thế nào trong việc mua sắm các sản phẩm trong ngành hàng thời trang để góp phần giảm thiểu tác động xấu đến hành tinh?

Lựa chọn thời trang bền vững

Các ví dụ về  “thời trang bền vững” (Nguồn: JD School of Design)

“Thời trang bền vững” là khái niệm rộng, bao gồm tất cả những nỗ lực nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội của ngành thời trang. Khái niệm này xem xét toàn bộ vòng đời của một sản phẩm may mặc, bắt đầu từ việc khai thác nguyên liệu thân thiện với môi trường; qua các giai đoạn sản xuất có đạo đức; tối thiểu hóa tiêu thụ năng lượng trong phân phối, sử dụng và cuối cùng là xử lý khi sản phẩm không còn dùng được nữa (Palm, 2023). Ngày nay, xu hướng sử dụng các sản phẩm thời trang được sản xuất theo phương pháp bền vững là giải pháp tiêu dùng để giảm thiểu mức độ ô nhiễm môi trường mà ngành công nghiệp này tạo ra.

Một trong những xu hướng sản xuất thời trang bền vững đang nổi lên gần đây là sử dụng sản phẩm làm từ vật liệu sinh học hoặc các nguyên liệu được nuôi cấy/tạo ra từ sinh học, nhằm giảm sự phụ thuộc vào da động vật và sợi tổng hợp. Túi xách làm từ nấm da, quần áo may bằng bã cà phê, vải được sản xuất từ lá quả dứa… đang là các sản phẩm thu hút sự quan tâm của các tín đồ thời trang xanh.

Túi xách Victoria của Hermès làm từ sợi nấm Sylvania. (Nguồn: Coppi Barbieri)

Khi thời trang không chỉ là “may” mà còn là “nuôi cấy”

Thành phần sản xuất vật liệu sinh học. (Nguồn: Research Gate)

Vật liệu sinh học được định nghĩa là các vật liệu có nguồn gốc một phần hoặc toàn bộ từ sinh học (không bao gồm các vật liệu hóa thạch) và tự phân hủy khi kết thúc vòng đời. Một số vật liệu sinh học phổ biến như vải sợi sinh học, vải từ sợi xơ chuối, nhựa sinh học, vật liệu giả da từ vi khuẩn… Trong đó, vải sợi sinh học rất đặc biệt vì có thể chủ động “nuôi cấy” từ công nghệ, được làm từ vi sinh vật sống (vi khuẩn, men sống, tảo và cấu trúc rễ nấm). Qua quy trình kỹ thuật sinh học, những vi sinh vật này tự sản xuất màng tự nhiên để làm sợi vải. Chúng được nuôi trong khuôn để tạo sợi trực tiếp, giảm phát sinh chất thải trong trong quá trình “thu hoạch” sợi vải. Người sản xuất có thể chủ động cấy vào DNA trên các tế bào của sinh vật  để kiểm soát những đặc điểm về bề mặt vải, độ dày vải và màu vải thành phẩm. Không được sản xuất bởi quy trình như sợi truyền thống (trồng trọt, thu hoạch, và vận chuyển từ vùng trồng cây lấy sợi đến nhà máy sản xuất) đồng nghĩa với việc sợi sinh học không dùng đến thuốc trừ sâu, phân bón, hóa chất độc hại và xăng dầu. Một ví dụ là gần đây, một nhóm nghiên cứu đã phát triển Nanocellulose, một loại vật liệu có trọng lượng nhẹ do vi khuẩn tạo ra trên khung sợi để cho ra vật liệu sinh học bền vững mới. Nổi bật là Nanocellulose bền gấp 8 lần thép do cấu trúc và có kích thước nhỏ nên khi chúng dính vào nhau sẽ tạo nên những liên kết bền chặt.

Mẫu áo khoác từ vải lên men LUNAFORM đã nhận giải Best Luxury Product 2023 của PETA. 

(Nguồn: VnEconomy)

Năm 2022, Việt Nam gây sốt bởi chiếc váy làm từ giấm ăn được tạo ra bằng cách nuôi cấy Scoby - lớp màng sinh học hình thành từ vi khuẩn và nấm men, sau đó ép khô thành vải da có thể phân hủy tự nhiên. Tuy nhiên, việc ứng dụng vật liệu sinh học trong thời trang còn hạn chế do chi phí cao và cần nhiều thời gian nghiên cứu. Ngược lại, ngành bao bì sinh học (từ bã mía, bã bia…) đang dần phát triển, mở ra tiềm năng lớn cho thời trang sinh học trong tương lai.

Vật liệu sinh học và hành trình bền vững

Vật liệu sinh học không chỉ thay thế da động vật hay chất liệu tổng hợp nhằm giảm khí thải carbon, mà còn khởi đầu cho cuộc cách mạng văn hóa trong ngành thời trang. Chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ thay đổi: lò giết mổ giảm bớt, xưởng thuộc da độc hại dần biến mất, chất liệu PU, PVC được thay thế bằng sợi sinh học. Việc sản xuất tại chỗ giúp giảm nhiên liệu vận chuyển, đồng thời tạo ra các ngành nghề mới như kỹ sư vật liệu sinh học, chuyên gia nuôi cấy tế bào.

Ngoài ra, nông dân cũng được hưởng lợi khi có thể tận dụng phế phẩm nông nghiệp như lá dứa, vỏ cam… để làm nguyên liệu được dùng để sản xuất túi xách, đồng hồ, quần áo. Nông dân bán lá dứa, nhận lại bã sau sản xuất làm phân bón, hình thành mô hình kinh tế tuần hoàn bền vững.

Lời kết

Ngày nay, khi những thương hiệu xa xỉ đổ hàng triệu USD vào nghiên cứu vật liệu sinh học cho thấy vật liệu sinh học không phải là xu hướng nhất thời mà là sự kiến tạo cho một tương lai bền vững. Mỗi người chúng ta phải bắt đầu từ những hành động nhỏ như ưu tiên thời trang bền vững, tiên phong dùng các sản phẩm sinh học cũng như khuyến khích sử dụng; cùng nhau phổ cập kiến thức về thời trang sinh học lên mạng xã hội, chung tay xây dựng một cộng đồng tiêu dùng có trách nhiệm.

Trụ cột: Vận hành

Dự án Green Campus

Tin, ảnh: Ban Chăm sóc người học UEH (DSA)

Tài liệu tham khảo

Nhật M. (2021, October 16). L’DICTIONARY: [Biofabrics] – Vải sợi sinh học. L’Officiel Vietnam | the Fashion Revolution. https://www.lofficielvietnam.com/dictionary/l-dictionary-biofabrics-vai-soi-sinh-hoc

Nguyệt M. (2024, May 27). Thị trường thời trang bền vững sẽ tập trung vào các vật liệu mới. Nhịp Sống Kinh Tế Việt Nam & Thế Giới. https://vneconomy.vn/thi-truong-thoi-trang-ben-vung-se-tap-trung-vao-cac-vat-lieu-moi.htm

Nguyệt M. (2024b, October 10). Những vật liệu độc lạ mới của thế giới thời trang bền vững. Nhịp Sống Kinh Tế Việt Nam & Thế Giới. https://vneconomy.vn/nhung-vat-lieu-doc-la-moi-cua-the-gioi-thoi-trang-ben-vung.htm

Vật liệu sinh học – Xu hướng bền vững cho nội thất hiện đại. (n.d.). https://vietnamarchi.vn/vat-lieu-sinh-hoc-xu-huong-ben-vung-cho-noi-that-hien-dai-1252.html

Vật liệu mới định hình tương lai ngành thời trang. (2022, July 18). Báo Phụ Nữ. https://www.phunuonline.com.vn/vat-lieu-moi-dinh-hinh-tuong-lai-nganh-thoi-trang-a1468282.html